پناهگاه حیات وحش میاندشت

پناهگاه حیات وحش میاندشت یکی از مناطق تحت نظر سازمان حفاظت محیط زیست ایران است. این منطقه با حدود ۸۴ هزار و ۴۳۵ هکتار وسعت در شرق شهرستان جاجرم و شمال روستای آزادوار بین ۳۷/۵۶ درجه عرض جغرافیایی و ۲۵/۵۶ درجه طول جغرافیایی واقع است.

میاندشت در سال ۱۳۵۲ تحت حفاظت قرار گرفت و در آن هنگام با داشتن حدود ۳۵۰۰ رأس غزال ایرانی (آهو) و تعدادی یوزپلنگ از بهترین زیست‌گاه‌های این دو جانور به شمار می‌آمد.

این منطقه یکی از غنی‌ترین مناطق استپی کشور از نظر تنوع و شمار گونه‌های جانوری است و اگرچه در اقلیم خشک و نیمه خشک قرار می‌گیرد ولی وجود رودخانه فصلی کال شور در منطقه باعث شده تا چندان با مشکل کم‌آبی روبرو نباشد. پوشش گیاهی منطقه بیشتر از گیاهان هالوفیت نظیر گز و خار شتر و ریش بز و تاغ و ‌گون است.

روباه معمولی، خرگوش، آنقوت، هوبره، گوسفند وحشی، گرگ، گراز، طرلان، سارگپه پابلند، عقاب شاهی، دلیجه، انواع موش دوپا، سیاه‌گوش، گربه دشتی، گربه پالاس، پلنگ، کفتار راه ‌راه، شغال، تشی، زرده‌بر و خارپشت برانت از دیگر جانوران شاخص یا دارای جمعیت مناسب این منطقه می‌باشند.

مهمترین تهدید برای محیط زیست این منطقه، مانند تمام زیستگاه‌های مرتعی دیگر ایران، چرای بیش از حد ظرفیت توسط دام‌های اهلی است که تعداد آن‌ها گاه تا ۵۰ هزار رأس هم می‌رسید ولی در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای کاهش آن صورت گرفته است. همچنین دشتی و هموار بودن منطقه باعث آسیب‌پذیری آن در برابر شکارچیان شده و تعداد آهوها را از ۳۵۰۰ رأس در دهه پنجاه به حدود ۳۰۰ رأس در اواخر دهه ۸۰ کاهش داده‌است.

میاندشت اکنون تنها زیستگاه دشتی و عادی یوزپلنگ آسیایی است. با توجه به اینکه از دهه ۱۳۶۰ هیچ گزارش مستندی از مشاهده یوز در این منطقه به‌دست نیامده بود و همچنین کاهش بسیار شدید جمعیت آهوهای منطقه تصور می‌شد این حیوان در این منطقه منقرض شده باشد. اما از سال ۱۳۸۲ چندین بار از یوزهای بالغ و توله در این منطقه تصویربرداری شده و گزارش‌های مستندی از مشاهده آن در دست است. همچنین تحقیقات انجمن یوزپلنگ ایرانی نشان می‌دهد که نسل یوزپلنگ در این منطقه هیچگاه منقرض نشده بوده و در دو دههی اخیر حداقل ۴ یوز در این منطقه کشته شده‌اند.

مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی در شرایط نیمه‌طبیعی از سال ۱۳۸۸ در این منطقه فعالیت خود را آغاز کرده‌است. در این مرکز یک یوز جوان به نام کوشکی (متولد ۱۳۸۵ یا ۱۳۸۶) در یک محوطه فنس‌کشی ۱۲ هکتاری نگهداری شده و غذای اصلی آن با خرگوش‌های زنده‌گرفته از طبیعت تأمین می‌شود

کویر میان دشت

 مياندشت از لحاظ زيستي براي يوزپلنگ بسيار حايز اهميت است و پوشش گياهي آن محل مناسبي جهت اختفا و استراحت يوزپلنگ طي روز را فراهم مي كند

مياندشت با وسعت 85 هزار هكتار و با گستره ارتفاع 900 تا 2 هزار متر از انواع مختلفي از زيستگاه ها تشكيل يافته است: رودخانه ها و بسترهاي خشك مسيل ها، كوهستان، دشت و استپ هايي با پوشش گياهي متنوع شامل درمنه و شور.

وجود 5 گونه از انواع گربه سانان در منطقه اثبات شده كه عبارتند از گربه دشتي، گربه پالاس، كاراكال، پلنگ به تعداد اندك در مناطق كوهستاني و يوزپلنگ ايراني به عنوان شاخص ترين گونه. همچنين انواع ديگري از گوشتخواران مانند گرگ ايراني و كفتار راه راه در منطقه زيست مي كنند.

در مورد يوزپلنگ برخي بر اين عقيده اند كه اين جانور از منطقه خارتوران كه در نزديكي مياندشت واقع شده، آمده است، ولي واقعيت چيز ديگري است و آن اينكه جمعيت يوز در مياندشت هيچ گاه به صورت كامل نابود نشده است. افزايش جمعيت انواع طعمه هاي يوزپلنگ از قبيل آهوي ايراني، گراز احتمالا جوان تر ها، خرگوش و انواع جوندگان براي تضمين بقاي يوزپلنگ در منطقه بسيار حايز اهميت است.

در حال حاضر پناهگاه حيات وحش مياندشت را بايد يكي از بهترين مناطق حفاظت شده ايران دانست. اوضاع عمومي در منطقه عالي به نظر مي رسد و توضيحات محيط بانان منطقه و پرسنل انجمن يوزپلنگ ايراني حاكي از روند رو به رشد جمعيت انواع حيات وحش در منطقه است. جمعيت آهوي ايراني به بيش از 400 راس رسيده و شكار غيرمجاز به شدت كاهش يافته است. بنابر مطالعات انجمن يوزپلنگ ايراني، ميزان مشاهدات آهو در اين سال نسبت به سال گذشته حدود 300 درصد افزايش يافته كه نشان دهنده ضريب امنيتي بالاي منطقه است. محيط بانان منطقه بسيار باانگيزه به فعاليت خود ادامه مي دهند و تلاش هاي انجمن يوزپلنگ ايراني به نتايج عالي رسيده و بايستي ادامه يابد، البته اين انجمن به ياري نياز دارد .